สามปอย เอื้องเมืองเหนือที่เต็มไปด้วยมนต์เสน่ห์ของกลิ่นหอมเย้ายวน
คำว่า ปอย เป็นคำพื้นเมืองของชาวเหนือ ซึ่งใช้เรียกงานประเพณีต่าง ๆ ที่เกี่ยวกับงานบุญ ในฤดูของงานปอยนั้นมักจะ จัดขึ้นในช่วงต้นของฤดูร้อน และ ในบางครั้งอาจ ยาวติดต่อกันเป็นเวลาหลายเดือน ซึ่งเป็นช่วงที่กล้วยไม้ชนิดหนึ่งให้ ดอกผลิบานส่งกลิ่นหอมอบอวลอยู่พอดี หญิงสาวชาวเหนือจึงเด็ดดอกของกล้วยไม้ที่หอมรัญจวนนี้ นำมาเหน็บ ประดับติดไว้กับมวยผมของตน กล้วยไม้ชนิดนี้จึงถูกขนานนามโดยชาวเหนือว่า ดอกเอื้องสามปอย ความหมาย คือ เอื้องอันงดงามที่เบ่งบานได้ยาวนานตลอดยามงานปอยทั้งสามฤดูของพวกเขานั่นเอง เป็นเอื้องเมืองเหนือที่เต็มไปด้วยมนต์เสน่ห์ของกลิ่นหอมเย้ายวน มันจึงเป็นกล้วยไม้ที่ได้รับความนิยมอย่าง แพร่หลายตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน ในต่างประเทศ และ ลูกผสมเป็นกล้วยไม้สีเหลืองยอดฮิต ติดตลาดรองจากฟ้ามุ่ย และ ลูกผสมของฟ้ามุ่ย และ สายพันธุ์แท้นี้ก็ยังมีการพัฒนาอย่างไม่หยุดยั้ง มันเป็นที่จับตา มองของเหล่านักเลี้ยงกล้วยไม้ต่างชาติหลายคน เหล่าผู้คนแดนตะวันตกจึงต่างพากันอิจฉาเมืองร้อนอย่างไทยเรา ที่มีหลากหลายสายพันธุ์ไว้ครอบครอง
ปอยนก หรือ สามปอยหางปลา
ปอยนก หรือ ถูกเรียกในนาม ปอยหางปลา เป็นปอยที่มีขนาดเล็กที่สุด
กลีบดอกทั้งห้ากลีบเล็กเรียว และ ส่วนกลีบดอกที่ดูคล้ายปีกนั้นบิดลู่ ราวกับนกที่กำลังโผบิน พื้นดอกนั้นหากเพ่งดูดี ๆ แล้วบางต้นจะพบลายตารางที่เรียกว่าลายสมุกอยู่ ปอยชนิดนี้มีกลิ่นหอมเบา ๆ เท่านั้น เมื่อลองมองมาที่ปากของดอกชนิดนี้จะพบว่าที่ปลายสุดของปากจะมีลักษณะ คล้ายกับหางปลา และ เมื่อลองไล่ย้อนไปตรงโคนของปากจะพบสีชมพูเรื่อ ๆ อยู่ ดอกของพวกมัน มีทั้งสีน้ำตาลแดง สีแดงสด และ สีเขียวหรือเหลือง ซึ่งในศัพท์นักเลี้ยงกล้วยไม้เรียกชนิดที่มีสีเขียวนี้ว่า “เผือก”
ก้านช่อนั้นยาว แต่ดอกที่อยู่บนก้านช่อนี้จะห่างจากกันค่อนข้างมาก ในก้านช่อจะประกอบไปด้วยดอกเล็ก ๆ ราว ๆ 10 – 20 ดอก “ลักษณะที่ดีจะต้องมีดอกที่ถี่ช่อแน่น ก้านดอกสั้นกว่าปรกติ หากเป็นไปได้มีขนาด ดอกที่ใหญ่ด้วยจะยิ่งดีเลิศ” คุณชิเนนทรกล่าว
เนื่องจากปอยชนิดนี้นั้นมีขนาดเล็ก จึงไม่ค่อยได้รับการพัฒนาสายพันธุ์เท่าที่ควร ทำให้ไม่มีลูกผสมเกิดขึ้น
เอื้องปอยดง
ลักษณะ และ สี
เอื้องสามปอยดง เป็นปอยที่มีขนาดกลาง ปอยชนิดนี้หาได้ยากขึ้นในปัจจุบัน มีพื้นสี ของดอกหลากหลายเช่นเดียวกับปอยนก คือสีแดงเลือดหมู สีน้ำตาลอมแดง สีน้ำตาลขุ่น สีพื้นเหลืองเขียวมี ลายสมุกเส้นสีน้ำตาลตลอดทั้งดอก และ สีเขียว หรือ เผือก โดยทั่วไปที่พื้นดอกมีลายสมุกชัดกว่าปอยนก กลีบดอกมีทั้งลักษณะที่คล้ายกับปอยนก ปอยดงที่มีลักษณะฟอร์มกลม นั้นจะหาได้ยากกว่า บริเวณของปากดอกจะมีสีน้ำตาลอมเหลือง บางต้นมีปากเป็นสีเขียว และ ลึกเข้าไปบนบริเวณ ของแผ่นสันด้านข้างของกลีบปาก หรือ ที่เรียกกันว่า side lobe จะมีลักษณะเป็นสีขาวสะอาด แต่บางต้นก็พบว่ามี ลักษณะสีน้ำตาล หรือ มีแต้มสีน้ำตาลประเป็นจุดถี่ ๆ อยู่
ความเป็นมา
เมื่อครั้งอดีตกาล ปอยดงถูกจำแนกให้อยู่ในชื่อวิทยาศาสตร์เดียวกับปอยขุนตาน นอกจากนี้ยังมีเรื่องเล่าว่า ในครั้งที่ปอยดงยังไม่ถูกแยกให้ออกจากปอยขุนตาน ยังถูกเรียก อีกชื่อหนึ่งว่า ปอยขุนยวม เนื่องจากเมื่อในอดีต ชาวบ้านขุนยวมได้นำปอยดงจากป่า มาจำหน่ายในท้อง ตลาดอำเภอขุนยวมที่จังหวัดแม่ฮ่องสอนซึ่งในขณะที่ไม่มีดอก ปอยขุนตาน และ ปอยดง จะมีลักษณะต้น และ ใบที่คล้ายคลึงกันมาก เมื่อมีนักเลี้ยงกล้วยไม้ได้มาพบเห็นเข้า และ นำไปเลี้ยงเมื่อออกดอก จึงเข้าใจว่าเป็น ปอยขุนตานอีกชนิดหนึ่งที่มีลักษณะดอกใหญ่ พื้นดอกสีน้ำตาลเข้ม มีลายสมุกสีม่วงแดง จึงต่างพากันเรียก ปอยดงที่เข้าใจว่าเป็นปอยขุนตานนี้ว่า 3 ปอยขุนยวม
ปอยชมพู
-
การกระจายพันธุ์
สามปอยชมพู ถือได้ว่าเป็นปอยที่มีความสวยงามมากชนิดหนึ่ง เป็นปอยที่มีสีหวานได้ลงตัว ในอดีต ปอยชมพูพบได้ทั่วไปในภาค เหนือของไทย กระจายพันธุ์ไปทั่วแทบทุกพื้นที่ -
ลักษณะทั่วไป
ลักษณะโดยทั่วไป นั้นมีสีของพื้นดอกเหลืองเจือเขียวมีแต้มสี น้ำตาลอมแดง หรือ มีลายสมุกเป็นตารางกระจายชัดเจนทั่วทั้งดอก บางครั้งเม็ดสีที่กระจายบนพื้นดอกก็ น้อยเป็นเพียงลายกระจุดไข่ปลาเพียงประปราย บนพื้นดอก บริเวณกลีบปากของดอกจะเป็นสีชมพูหวานไปจนถึงบริเวณโคนของแผ่นกลีบด้าน ข้างกลีบปาก (side lobe) ก้านดอกนั้นยาวราว 1 ฟุตได้ บนก้านดอกประกอบไปด้วยจำนวนดอกเรียงรายราว ๆ 10 -15 ดอก -
ฟอร์มของปอยชมพู
ฟอร์มของปอยชมพูนั้นมีทั้งลักษณะกลม และ ลักษณะฟอร์มกลีบ ในกรณีของฟอร์มดอกที่สวยๆนั้น คุณชิเนนทรได้ระบุว่า เป็นสิ่งที่หาพบได้ยาก มีจำนวนน้อยที่จะพบฟอร์มกลมก้าน ดอกสั้น ช่อแน่น สีเข้ม และ มีดอกขนาดใหญ่
กล้วยไม้ 3 ปอย เป็นกล้วยไม้สกุลแวนด้า ที่มีความสวยงาม และ เมื่อนำมาผสมพันธุ์ก็จะได้ลูกผสมที่สวยงาม โดยมีกล้วยไม้ในกลุ่มนี้ที่เป็นพ่อพันธุ์ แม่พันธุ์ที่พิสูจน์แล้ว เช่น แวนด้า ฟ้ามุ่ย แวนด้าแซนเดอเรียน่า และ ปอยต่าง ๆ ก็มีความสวยงามมีลักษณะดอกน่าสนใจ เล่นรูปทรงของดอก สีสัน และ กลิ่นหอม ซึ่งเมื่อนำไปผสมพันธุ์แล้วก็จะถ่ายทอดลักษณะที่ดี น่าสนใจให้แก่ลูกผสม และ หนึ่งในกลุ่มแวนด้า ซึ่งเป็นไม้ในภาคเหนือ และ ภาคอื่น ๆ ของประเทศไทยที่มีทั้งกลิ่น สี และ ความหนาของกลีบดอกที่หนาเป็นพิเศษจนอุปมาว่าเมื่อดอกกล้วยไม้ชนิดนี้บานแล้วอายุการบานของดอกจะยาวนานถึง 3 ช่วงงานปอย ซึ่งงานปอยคือ งานเฉลิมฉลองของชุมชนสังคมชาวบ้านในถาคเหนือ